Kể từ khi được phát hiện, hang Sơn Đoòng đã khiến các chuyên gia, những người yêu hang động và đam mê du lịch khám phá ngỡ ngàng, choáng váng vì vẻ đẹp lộng lẫy của nó. Không chỉ rất lớn về quy mô, Sơn Đoòng còn sở hữu những điều kỳ bí, độc đáo và vẻ đẹp có một không hai. Vấn đề của Sơn Đoòng hiện nay là đi theo cách khai thác nào cho hiệu quả, mà vẫn bảo vệ và gìn giữ được “báu vật” này.
Sơn Đoòng – Đệ nhất kỳ quan
Sơn Đoòng bắt đầu được biết đến từ năm 1990. Một người dân Quảng Bình chuyên đi rừng, là ông Hồ Khanh - người mà tên tuổi sau này gắn chặt với Sơn Đoòng trong một chuyến tìm trầm có qua khu vực hang Én và tình cờ phát hiện một cái hang. Đứng trước cửa hang, ông cảm nhận có một luồng gió mát lạnh thổi thốc từ trong hang ra, tiếng gió rít qua vách đá đến lạnh người.
Năm 2008, Hiệp hội hang động Hoàng gia Anh sang làm việc tại Việt Nam. Hồ Khanh gặp Howard Limbert, một chuyên gia hang động của Hiệp hội. Anh đã kể cho vị này nghe về cửa hang mà mình phát hiện ra từ hồi đó. Qua miêu tả ban đầu, đoàn thám hiểm nhận định đây có thể là một hang động rất lớn và động viên Hồ Khanh cố đi tìm lại cửa hang. Không có thông tin gì, cũng chẳng ai hay biết, cuối cùng một mình Hồ Khanh đã vào rừng và mò mẫm kiếm tìm trong suốt hai ngày mới phát hiện ra cửa trước hang.
Khi đó, anh đã liều mình tụt xuống độ sâu khoảng 80 m, nhận thấy bên trong có suối lớn, nước chảy xiết và lòng hang có vẻ rất sâu. Anh đã nhận định rằng có thể đây là một hang rất lớn, nhưng không thể tưởng tượng được đây lại chính là hang động lớn nhất thế giới.
Năm 2009, ông Howard Limbert đã cùng với Hồ Khanh tụt xuống cửa hang, cả hai đã chính thức phát hiện và thám hiểm toàn bộ hang Sơn Đoòng, sau này được tạp chí National Geographic công bố là hang động tự nhiên lớn nhất thế giới vào năm 2010.
Hang Sơn Đoòng được hình thành khoảng 2-5 triệu năm trước, khi nước sông chảy ngang qua vùng đá vôi đã bị vùi lấp dọc theo một đường đứt gãy. Dòng nước làm xói mòn và tạo ra một đường hầm khổng lồ trong lòng đất dưới dãy núi. Tại những nơi đá mềm, phần trần sụp xuống tạo thành những lỗ hổng, lâu ngày tạo thành những vòm hang khổng lồ. Trong hang có dòng sông ngầm dài 2,5km và có những cột nhũ đá lên tới 70m.
Theo số liệu chính xác do Công ty TNHH An Thi Việt Nam (đơn vị đã thực hiện scan 3D toàn bộ lòng hang vào năm 2014) cung cấp thì chiều dài nhánh chính của hang Sơn Đoòng là 4,45km. Khoảng cách tính từ nền lên tới trần hang bên trong, nơi cao nhất là 203m. Từ đỉnh cao nhất của hố sụt (doline) xuống đến nền hang, khoảng cách lên tới 304m. Nơi lòng hang rộng nhất, theo kích thước đo đạc là 147m. Và thể tích của toàn bộ hang Sơn Đoòng đạt tới 12,5 triệu mét khối. Để chuyển tải được vẻ kỳ vĩ cùng không gian gây choáng ngợp của Sơn Đoòng, những bức ảnh – khuôn hình đều phải dùng con người làm đối trọng. Với kích cỡ con người chỉ bé xíu bằng một chú kiến khi đặt trong ma trận nhũ đá cùng vòm hang khổng lồ, sẽ thấy khả năng tạo tác thần kỳ của bà mẹ thiên nhiên là không giới hạn!
Sơn Đoòng không chỉ là hang động lớn nhất thế giới, mà còn ẩn chứa rất nhiều điều kỳ lạ. Muốn đến được Sơn Đoòng phải đi qua Hang Én – “hang động tự nhiên lớn thứ ba thế giới” (chỉ xếp sau Sơn Đoong và hang Deer của Indonesia). Điểm xuất phát của cái tên này là vì chim én sống ở đây quanh năm chứ không di cư. Mỗi năm vào khoảng giữa tháng 5 âm lịch, chim én lại ra ràng đồng loạt. Hang dài 1,6km, gần 200m, cao khoảng 80m, có chỗ hơn 100m.
Hang Én cũng là cái túi nước khổng lồ, nơi thu nước từ nhiều chỗ. Mùa mưa, nước dâng lên trong hang rất nhanh. Trong Hang Én cũng có những khối đá vôi bị hòa tan, rửa lũa tạo thành những hình dạng độc đáo.
Qua Hang Én, tụt xuống cửa sau, đi thêm khoảng hơn 3 km nữa là tới cửa hang Sơn Đoòng. Nền hang tụt sâu xuống bên dưới khoảng 80m. Muốn xuống phải vượt qua một vách đá thẳng đứng, phải dùng dây và bộ đai leo núi chuyên dụng để trèo xuống.
Điểm đặc biệt của Sơn Đoòng là có hai hố sụt (Doline 1 và Doline 2). Đây chính là phần vòm trần hang do những tác động khác nhau bị sập đổ, tạo nên các “giếng trời”. Ánh sáng tự nhiên từ các giếng trời này rọi xuống, tạo nên một thảm thực vật dày đặc, một khu rừng nhiệt đới đặc biệt không nơi nào có được. Thảm thực vật trong hố sụt thứ nhất chủ yếu là cây thân thảo và dương xỉ, số lượng cũng không nhiều, thường được gọi là Hố sụt Khủng long. Thảm thực vật trong hố sụt thứ hai phong phú hơn nhiều, đây chính là khu rừng nhiệt đới có tên gọi là Vườn Edam. Có những cây cao tới 20-30m, đường kính gốc lên tới 40cm. Rừng có cả cây cao, tán hẹp, cây ưa bóng râm chen dày, thực vật biểu sinh như tầm gửi, phong lan…
Trong hang, có những cột nhũ đá cao tới 70m, những tảng đá có nguồn gốc sập đổ, cuốn trôi, có đường kính lên đến hàng mét. Sơn Đoòng còn là thế giới của ngọc động, là những viên đá hình cầu, cầu dẹt hoặc hình trứng, thường hình thành trong những ngăn “ruộng bậc thang” do canxi cấu thành. “Ngọc động” được hình thành do nước bão hòa cacbonat canxi axit chảy qua, kết tủa chung quanh một nhân kết tinh nào đó, chẳng hạn hạt cát. Lâu dần các lớp tinh thể canxi bám vào ngày càng nhiều khiến viên đá lớn dần, và được lăn do dòng nước, cho nên được vo tròn lại thành hình cầu hoặc gần giống hình cầu. Chuyên gia hang động Howard Limbert cho biết, “ngọc động” ở Sơn Đoòng lớn nhất và nhiều nhất trong các hang động trên thế giới. Có viên nặng tới 1kg.
Sơn Đoòng còn là nơi chứa đựng nhiều loại hóa thạch của cả động vật và thực vật, từ hóa thạch huệ biển khoảng 300 triệu năm, hóa thạch san hô… cho đến hóa thạch của một con thú ăn thuộc bộ móng guốc nằm ở phía cửa sau của hang…
Điểm đặc biệt cuối cùng mà Sơn Đoòng dành tặng du khách trước khi chia tay là Bức tường Việt Nam. “Bức tường” thạch nhũ khổng lồ cao xấp xỉ 100m, chắn hết chiều rộng phía cuối hang và nối với hang chính bằng một hồ nước dài cỡ 500m. Đây chính là một phần núi đá đứt gãy được hình thành trong quá trình biến đổi của vỏ Trái đất để tạo nên hang Sơn Đoòng. Để vượt qua được Bức tường, phải sử dụng dụng cụ leo núi chuyên dụng và có sự hướng dẫn, hỗ trợ của chuyên gia. Phía sau Bức tường là cửa hang, có lối đi ra ngoài.
Những người đặc biệt của Sơn Đoòng
Cái tên đầu tiên được nhắc tới mỗi khi nói về Sơn Đoòng là Hồ Khanh, sinh năm 1969, là người ở xã Sơn Trạch, huyện Bố Trạch, Quảng Bình. Anh vốn là người kiếm sống từ nghề đi rừng, với thâm niên hàng chục năm mò mẫm khắp các cánh rừng trong Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng, và cũng trong chừng ấy năm đã phát hiện ra hàng trăm hang động lớn nhỏ khác nhau. Những hang động đặc biệt đẹp mà anh từng khám phá có Hang Thái Hòa, hang Va, hang Khe Rí, cụm Hang Vòm…
Anh từng đưa các đoàn làm phim của các kênh truyền hình Net Geo TV, BBC, NHK, các nhiếp ảnh gia như Carsen Peter, Ryan Deboodt… vào quay phim, chụp ảnh lòng hang. Anh là người được nhiều đoàn chuyên gia nhờ dẫn đường vào hang.
Hồ Khanh cũng là người tạo ra công ăn việc làm ổn định gắn với việc khai thác du lịch hang động bền vững cho rất nhiều người dân trong vùng. Hiện tại, đội ngũ khuân vác, phục vụ các tour du lịch mạo hiểm Hang Én – Sơn Đoòng phần lớn là người dân trong xã Sơn Trạch lên tới 350 người. Anh còn khuyến khích thanh niên xã Sơn Trạch đi học thêm ngoại ngữ, tin học, du lịch, nấu ăn…..
Howard Limbert là thành viên tích cực của Hiệp hội hang động Hoàng gia Anh. Vợ chồng ông đã đến Việt Nam gần 30 năm và hiện đang định cư tại xã Sơn Trạch. Hang động đầu tiên ông thám hiểm là Phong Nha và là một trong ba người đi đến tận cùng của động này. Howard Limbert đã phát hiện khoảng 300 hang động ở Việt Nam. Trong nhiều năm qua, vợ chồng ông đã lặng lẽ đóng góp cho vùng đất này: mở các lớp dạy tiếng Anh, truyền đạt kinh nghiệm và kỹ năng khám phá hang động cho thanh niên địa phương, phổ biến các loại hình du lịch cho người dân địa phương áp dụng để phát triển du lịch bền vững, cải thiện đời sống kinh tế và tăng thu nhập.
Khai thác du lịch đặc biệt
Ở Việt Nam, chưa từng có một hang động nào được khai thác theo kiểu của Sơn Đoòng. Đơn vị duy nhất được cấp phép khai thác độc quyền tour du lịch khám phá mạo hiểm Sơn Đoòng là Công ty TNHH Chua me đất (Oxalis).
Trước khi được chấp nhận đăng ký tour, du khách phải khai rất kỹ, chi tiết về các thông tin tình trạng sức khỏe, bệnh mãn tính, các môn thể thao đang chơi, các loại thuốc đang sử dụng, các vấn đề về tim mạch, huyết áp, tiền đình… Ngày đầu tiên trước khi bắt đầu chuyến đi là thời gian dành cho khám sức khỏe, bổ trợ những kỹ năng cần thiết cho du khách.
Mỗi một chuyến thám hiểm chỉ có 8-10 du khách, với đội ngũ phục vụ đi cùng bao gồm 25 người gồm chuyên gia hang động, hướng dẫn viên, nhân viên kiểm lâm, khuân vác, phục vụ hậu cần. Mỗi tuần chỉ có duy nhất một tour, đoàn này ra khỏi hang, đoàn kế tiếp mới được xuất phát. Thiết bị phục vụ cho chuyến đi như lều trại, mũ bảo hiểm có đèn, giày và găng tay có độ bám cao, dây thừng, đai, móc khóa.. đều được nhập khẩu từ nhiều hãng uy tín như Petzl và Mammut.
Giá tour không hề thấp, 3.000 USD cho một chuyến hành trình 4 ngày 3 đêm. Nhưng lượng du khách muốn trải nghiệm luôn vượt quá khả năng cung cấp nên danh sách những người phải chờ đợi cứ mỗi năm một dài thêm.
Môi trường trong và ngoài hang đều được bảo vệ vô cùng nghiêm ngặt. Cấm chạm tay không vào măng đá, không được trèo lên nhũ đá. Chất thải được xử lý bằng nguyên liệu vỏ trấu thân thiện với môi trường, được chôn sâu để phân hủy tự nhiên. Không sử dụng các loại sản phẩm liên quan đến hóa chất như dầu gội, sữa tắm, nước rửa chén để tránh ô nhiễm nguồn nước. Hạn chế tối đa đun nấu bằng củi để khói không làm ảnh hưởng đến sự hình thành thạch nhũ. Các loại rác thải như túi bóng, hộp xốp, chai lọ nhựa, được gom lại mang ra ngoài tiêu hủy. Tất cả những người tham gia tour đều hình thành thói quen cúi xuống nhặt rác dọc đường. Trên cả lộ trình dài, không ai có thể tìm thấy trên đường, dù chỉ một mẩu rác rất nhỏ.
Để phát triển bền vững hang động lớn nhất thế giới Sơn Đoòng
Chính vì những điểm đặc biệt, có một không hai, cho nên Sơn Đoòng được thế giới đánh giá rất cao. Tờ The New York Times đánh giá Sơn Đoòng là một trong những điểm đáng đến nhất thế giới. Global Grasshopper xếp Sơn Đoòng vào 1 trong 10 nơi đẹp nhất hành tinh. Các báo Telegraph, Daily Mail, National Geographic, Trip Avisor, Huffington Post… đều có bài viết ca ngợi vẻ đẹp của Sơn Đoòng.
Nhưng dư luận cũng có nhiều khuyến cáo để bảo vệ “thiên đường dưới lòng đất này” trước sự phát triển mạnh mẽ của du lịch thương mại.
Sức hấp dẫn của Sơn Đoòng khiến cho không ít lần hang động này bị đẩy vào nguy cơ “mở rộng khai thác thương mại”, với những dự án hướng tới phát triển du lịch đại trà. Những dự án lắp đặt cáp treo vào cửa sau của động, gây tác động tiêu cực tới vùng lõi của Di sản thiên nhiên thế giới – Vườn quốc gia Phong Nha Kẻ Bàng do một vài doanh nghiệp đưa ra đã nhận về những phản đối kịch liệt, từ phía công luận.
Chủ tịch Hội Cổ sinh – Địa tầng Việt Nam, GS.TS Tạ Hòa Phương cho rằng: “Hình thức khai thác du lịch mạo hiểm, khám phá Hang Én và động Sơn Đoòng như hiện nay là phù hợp, mang lại hiệu quả kinh tế và gây ít tác hại đến hệ thống hang động độc nhất vô nhị này. Đây là tour du lịch đẳng cấp cao của thế giới và duy nhất ở Việt Nam, góp phần quảng bá và nâng cao vị thế du lịch Quảng Bình. Hang Én mặc dù cách Sơn Đoòng một quãng, nhưng cũng là nơi cư trú của hàng vạn con chim én – nơi hội tụ đặc sắc nhất của loài chim này ở nước ta. Vì thế cho nên không thể để bất kỳ điều gì tác động đến môi trường, môi sinh ở đây. Một khi đã bị tổn hại thì không chỉ Sơn Đoòng, Hang Én mà toàn ngành du lịch Việt Nam sẽ mất đi vị thế trên bản đồ du lịch mạo hiểm thế giới và khó có khả năng hồi phục”.
Bản thân chuyên gia hang động, TS Howard Limbert cũng cho rằng: “Hang Sơn Đoòng đang thu hút rất nhiều khách du lịch và các hãng phim quốc tế, đặc biệt là Hollywood. Sơn Đoòng giữ được vẻ đẹp hoang sơ khó có thể tìm được ở nơi nào khác trên thế giới. Việc bảo tồn Sơn Đoòng chủ yếu phụ thuộc vào bản thân người Việt Nam, từ du khách, chính quyền cho đến người dân sở tại”.
Để giữ Sơn Đoòng, các nhà quản lý, nhà phát triển du lịch cần phải hết sức tỉnh táo, cân nhắc giữa mối lợi trước mắt và lâu dài, bởi vì hang động thì có nhiều, nhưng Sơn Đoòng thì thế giới chỉ có một.
Vẻ đẹp Sơn Đoòng dưới ống kính nhiếp ảnh gia
Lịch trình Sơn Đoòng (Công ty Du lịch Oxalis)
Ngày 1: Phong Nha – Bản Đoòng – Hang Én
Khởi hành lúc 9:00 sáng. Đi dọc theo đường 20 Quyết Thắng – thuộc đường mòn Hồ Chí Minh đến điểm đi bộ mất khoảng 45 phút. Từ đây, đi bộ khoảng 1 giờ xuống dốc núi, thêm nửa giờ đi bộ dọc theo con suối dưới chân dốc núi. Dừng chân tại Bản Đoòng – bản dân tộc thiểu số người Bru Vân Kiều sống tách biệt trong rừng sâu, nghỉ ngơi và ăn trưa trong bản.
Sau đó tiếp tục đi bộ dọc theo con suối thêm khoảng 2 giờ đồng hồ để đến cửa Hang Én, nơi cư trú của hàng vạn con chim én. Tại đây, người tham gia sẽ được cung cấp đèn đội đầu, và tiếp tục đi bộ khoảng 20 – 30 phút vượt qua các khối đá để đến điểm cắm trại đầu tiên bên trong lòng Hang Én. Đoàn sẽ tập kết tại điểm cắm trại khoảng 3-4 giờ chiều, có thể tắm suối, bơi tại sông ngầm chảy qua Hang Én.
Ngày 2: Hang Én – Lối vào Hang Sơn Đoòng – Khối Bàn Chân Chó – Bãi cắm trại số 1 – Hành lang hóa thạch
Ăn sáng vào lúc 8 giờ. Khởi hành lúc 9 giờ sáng, đi bộ xuyên qua Hang Én trong khoảng 30 phút để đến cửa ra, đổ dốc ra khỏi cửa hang và băng qua sông ngay sau đó. Tiếp tục leo dốc với nhiều đá lởm chởm trong khoảng 45 phút, nghỉ ăn trưa trên đỉnh dốc, sau đó được hỗ trợ mang các thiết bị an toàn, chuẩn bị cho chuyến phiêu lưu thực sự vào lòng đất. Đoàn sẽ bắt đầu leo xuống dốc để tiến vào cửa hang Sơn Đoòng.
Sử dụng dây đai chuyên dụng và các thiết bị an toàn cùng sự hỗ trợ tối đa từ đội ngũ hướng dẫn và chuyên gia hang động, người tham gia sẽ trèo xuống vào khoảng 80m sâu trong hang. Tiếp tục trèo qua các tảng đá lớn tiến gần hơn đến dòng sông ngầm thứ nhất và thứ hai trong hang với mực nước dao động từ khoảng đầu gối đến ngang hông tùy theo thời điểm. Đây là chỗ có thể tranh thủ tắm rửa cho toàn bộ phần còn lại của chuyến đi.
Trên đường đến bãi cắm trại đầu tiên trong Hang Sơn Đoòng, đoàn sẽ phải trườn theo con đường mòn đầy đá, đi qua khối thạch nhũ khổng lồ được đặt tên gọi “Bàn Chân Chó” (Hand of Dog) kết hợp cùng ánh sáng ban ngày chiếu xuyên qua hang thông qua giếng trời thứ nhất (Doline 1). Đến khu cắm trại là khoảng 3 – 4 giờ chiều, khám phá các hóa thạch cổ đại ở đây. Sau đó nghỉ ngơi ăn tối.
Ngày 3: Bãi cắm trại số 1 – Vọng khủng long – Vườn Địa Đàng – Bãi cắm trại số hai
Ăn sáng lúc 9 giờ. Sau đó tiếp tục hành trình đến bãi cắm trại thứ hai, bắt đầu bằng việc leo qua nhiều tảng đá với nhiều đoạn khá dốc để đến với khu rừng nguyên sinh đầu tiên trong hang được biết đến với tên gọi: Vọng Khủng Long (Hố sụt 1), với khoảng 1 tiếng rưỡi đồng hồ.
Đây cũng là đoạn ngắm các “ruộng bậc thang có chứa “ngọc động”. Ăn trưa tại đây.
Sau đó, tiếp tục băng qua những khối thạch nhũ khổng lồ và bãi “ngọc động” tuyệt đẹp, đi về hướng giếng trời thứ hai cùng khu rừng nguyên sinh chính của hang. Đi dọc theo con đường mòn là cả rừng dương xỉ xanh tươi hướng về không gian hố sụt thứ 2, khu rừng nguyên sinh dưới lòng đất. Sau khi băng rừng trong khoảng 30 phút, sẽ phải vượt qua các con dốc trơn trượt để đến được bãi cắm trại thứ hai vào lúc 2 – 3 giờ chiều.
Sau ít phút nghỉ ngơi tại đây, đoàn sẽ tiếp tục băng qua một lối đi rất lớn với nhiều khối thạch nhũ tuyệt đẹp và khu rừng nguyên sinh dưới lòng đất tại Hố sụt 2, còn gọi là Vườn Edam. Nhiều động vật không xương sống lạ được phát hiện trong khu vực này như nhện trắng, cá, mối, các loài tôm…
Đoàn sẽ quay trở lại bãi cắm trại vào khoảng 5 giờ chiều, nghỉ ngơi, ăn tối.
Ngày 4: Bãi cắm trại số 2 – Bức Tường Việt Nam – Cửa ra Hang Sơn Đoòng – Farmstay
Ăn sáng. Di chuyển về phía điểm cuối cùng của hang – Bức tường Việt Nam. Từng người sẽ leo lên phía trên của Bức tường Việt Nam bằng thang kết hợp dây an toàn dưới sự giám sát của đội ngũ hướng dẫn. Sau khi lên đến nơi, sẽ gặp ngay ánh sáng đến từ cửa ra của hang . Ăn trưa tại đây. Sau bữa trưa, đoàn sẽ băng qua các khối thạch nhũ và bãi “ngọc động” để ngắm nhìn các hóa thạch cổ của động vật, sau đó đi qua một lối nhỏ gồ ghề dẫn xuống chân đồi để tiếp tục đi bộ một quãng ngắn trở ra đường chính, nơi có xe chờ sẵn về nghỉ ngơi tại khu nghỉ dưỡng Chày Lập Farmstay.
Nhân Dân/ P.V
